INSTRUKCJA O PRZYGOTOWANIU DO MAŁŻEŃSTWA W DIECEZJI RADOMSKIEJ
Wstęp
1. Małżeństwo i rodzina są przedmiotem szczególnej troski Kościoła, dlatego przykłada on wielką wagę do odpowiedniego przygotowania narzeczonych do sakramentu małżeństwa. Kościół zaleca, aby w odpowiednim czasie pouczyć o godności i znaczeniu małżeństwa chrześcijańskiego, konieczności rozwijania miłości małżeńskiej, o obowiązkach chrześcijańskich małżonków i rodziców (por. KDK 49; KPK 1063 §1).
W Kościele mocno akcentuje się wartość przygotowania do małżeństwa. Jego znaczenie podkreślają: Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. (KPK), Katechizm Kościoła Katolickiego (KKK), adhortacje apostolskie: Familiaris Consortio z 1981 r. (FC) i Amoris Laetitia z 2016 r. (AL); dokument Papieskiej Rady ds. Rodziny o Przygotowaniu do sakramentu małżeństwa z 1996 r. (PSM). Kościół w Polsce podkreśla znaczenie przygotowania do małżeństwa w następujących dokumentach: trzy Instrukcje Konferencji Episkopatu Polski z roku 1969, 1975, 1989; Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin z 2003 r. (DDR) oraz Służyć prawdzie o małżeństwie i rodzinie z 2009 r. (SPMR).
Dzisiejsze czasy pełne zagrożeń wobec życia małżeńskiego i rodzinnego motywują do działań mających na celu jak najlepsze przygotowanie narzeczonych do sakramentu małżeństwa. W związku z tym organizuje się różne formy przygotowania do małżeństwa obejmujące dzieci, młodzież i narzeczonych. Cała wspólnota chrześcijańska, ze szczególnym zaangażowaniem rodzin powinna być odpowiedzialna za przygotowanie do małżeństwa (AL 206).
Episkopat Polski w dokumencie Służyć prawdzie o małżeństwie i rodzinie wzywa: ?Biorąc po uwagę stan życia wiarą u kandydatów do zawarcia małżeństwa, trzeba zrobić wszystko, co w naszej mocy, aby przygotowanie do zawarcia małżeństwa było rzeczywistą drogą (itinerarium) pogłębiania i dojrzewania wiary, analogiczną do katechumenatu. Chodzi więc nie tylko o to, by narzeczeni dostarczyli wymagane dokumenty, lecz aby otworzyli się na Boga?(SPMR 99).
Celem przygotowania do małżeństwa jest przekazanie nauki Kościoła na temat rodziny, ukazanie jej piękna jako dzieła Bożego, przedstawienie istotnych przymiotów chrześcijańskiego małżeństwa: świętość, jedność, nierozerwalność, oraz cele małżeństwa tj. wzajemne dobro małżonków oraz zrodzenie i wychowanie potomstwa. Ponadto przygotowanie do małżeństwa ma wpłynąć na formację sumień do podjęcia przyszłych ról jako żony, męża czy matki i ojca. Podstawową rolę w przygotowaniu do małżeństwa odgrywają sami kandydaci do małżeństwa. Pomagają im w tym: rodzina, środowisko, szkoła i parafia.
Przygotowanie powinno być zróżnicowane, dostosowane do wieku, stopnia rozwoju intelektualnego i duchowego młodych ludzi. Tematyka spotkań powinna być dostosowana do stopnia rozwoju i etapów formacji. Trzeba zatem zwrócić uwagę na wiek, poziom wykształcenia, dojrzałość osobową i chrześcijańską.
Należy opracować specyficzne programy, które pozwoliłyby doświadczyć uczestnictwa w życiu kościelnym i pogłębiałyby różne aspekty życia rodzinnego (AL 206).
Pełne przygotowanie do małżeństwa jest procesem ciągłym. Zgodnie z adhortacją Jana Pawła II Familiaris Consortio wyróżnia się trzy etapy przygotowania do małżeństwa: przygotowanie dalsze, bliższe i bezpośrednie.
Przygotowanie dalsze
2. Obejmuje ono dzieci, młodzież szkół gimnazjalnych oraz tych, którzy zakończyli edukację szkolną na poziomie gimnazjum. Dokonuje się zasadniczo w rodzinie, w szkole oraz we wspólnocie parafialnej. Jak poucza Jan Paweł II ?Przygotowanie dalsze zaczyna się w dzieciństwie, w tej mądrej pedagogii rodzinnej. Jest to okres, w którym winno się zaszczepić szacunek dla każdej zdrowej wartości rodzinnej, nastawionej na doprowadzenie dzieci do odkrycia siebie jako istot obdarzonych złożoną i bogatą psychiką oraz własną osobowością z jej mocnymi i słabymi stronami?(FC 66).
Celem tego przygotowania jest ukazanie rodziny jako wspólnoty w której najlepiej rozwija się człowiek, formacja dzieci do otwartości na innych. Realizuje się je w rodzinie, w szkole i w parafii.
3. W rodzinie
Rodzina jest naturalnym środowiskiem wychowawczym dla człowieka. Czas dzieciństwa i młodości dostarcza dużo doświadczeń i wzorców. W rodzinie człowiek uczy się pierwszych zachowań społecznych, komunikowania się, odpowiedzialności za własne czyny i podejmowania decyzji. Rodzice realizują zobowiązania podjęte w sakramencie małżeństwa, ponowione przy chrzcie dziecka. Jako pierwsi katecheci i nauczyciele wiary i życia (KKK 1666), wdrażają dzieci do postawy szacunku i miłości do Boga, drugiego człowieka, właściwego przeżywania własnej płciowości. Świadectwo życia rodziców i całej rodziny ukazuje drogę do dojrzałego chrześcijaństwa (PŻMR 36). Osoby, które nauczyły się od własnych rodziców, czym jest małżeństwo, chrześcijańskie, są lepiej przygotowani do zawarcia związku małżeńskiego (AL 208) Obowiązek wychowania dzieci przez rodziców jest pierwotny i niezbywalny, czyli nie można go przekazać innym osobom lub instytucjom. Rodzina jest najważniejszym środowiskiem dla kształtowania charakteru, dojrzałej woli, uczuciowości oraz nabywania cnót społecznych (DDR 20).
Przygotowanie to polega na ukazywaniu życia rodzinnego jako powołania do budowania właściwych relacji interpersonalnych w rodzinie, wzajemnego szacunku. Rodzice powinni wychowywać dzieci do miłości i czystości. Ponadto winni ukazywać rodzinę jako Kościół domowy przez wspólną modlitwę, przeżywanie niedziel i uroczystości, przystępowanie do sakramentu pokuty.
4. W szkole
Szkoła jest miejscem kształtowania prawidłowych sądów człowieka, wprowadza w dziedzictwo kultury, przygotowuje do zawodu, sprzyja wzajemnemu poznaniu. Środowisko szkolne jest wielką pomocą w przygotowaniu do małżeństwa. Rodzice powinni uważnie wybierać szkołę dla swoich dzieci oraz obserwować, kto będzie uczył i wychowywał ich dzieci.
Programy edukacyjne szkoły powinny poruszać zagadnienia dotyczące szacunku wobec każdego człowieka oraz wrażliwość na potrzeby innych. W dalszych latach szkolnych trzeba ukazać młodzieży, że małżeństwo między kobietą i mężczyzną obejmuje sferę cielesną, psychiczną i duchową. Należy także ukazać podstawy wiedzy o odpowiedzialnym rodzicielstwie, ludzkiej płciowości, wychowaniu dzieci i roli rodziny w życiu społecznym. Wychowawcy powinni czuć odpowiedzialność za przygotowanie dzieci i młodzieży do życia rodzinnego (DDR 21).
Pomocą w przekazaniu tych wartości jest katecheza szkolna. Katecheci współpracując z rodzicami kształtują postawy dzieci i młodzieży, ucząc ich dokonywania właściwych wyborów (zob. DOK 153). Tę posługę powinni pełnić osoby o pozytywnym usposobieniu, posiadające odpowiednią wiedzę i formację, mające dobry kontakt z młodzieżą. Katecheza przygotowująca do małżeństwa ma na celu pogłębienie wiary oraz przekazanie wiedzy dotyczącej istoty małżeństwa chrześcijańskiego, rodzicielstwa, ojcostwa, macierzyństwa, właściwego rozumienia miłości i płciowości człowieka (DOK 171). Trzeba uczyć szacunku względem siebie i innych, miłości rodziców, Ojczyzny, czystości własnej i innych, wierności Panu Bogu, drugiemu człowiekowi i samemu sobie, odpowiedzialności. Należy ze szczególną starannością otoczyć szacunkiem te dzieci i młodzież, którzy mają negatywne doświadczenia ze swoich rodzin.
5. W parafii
Dalsze przygotowanie do małżeństwa znajduje swe dopełnienie przez formację w grupach dziecięcych i młodzieżowych o charakterze religijnym. Takie grupy powinny istnieć w każdej parafii, niezależnie od liczby mieszkańców. W tych wspólnotach kształtuje się osobowość dziewcząt i chłopców. Spełniają zapotrzebowanie młodych ludzi na wyrażanie swoich zainteresowań, aspiracji, potrzeby bycia z rówieśnikami i poszukiwania wzorców osobowych. Grupy powinny być organizowane w parafiach nie wyłączając szkoły. Grupy sprzyjają tworzeniu się silnych więzów między członkami danej wspólnoty (DDR 23).
W duszpasterstwie parafialnym należy popularyzować i zachęcać dzieci i młodzież do zaangażowania się w różne formy życia parafialnego: np. służba ministrancka, schola, oaza. Pozwoli to nabywać dzieciom i młodzieży cech życia wspólnotowego i uchroni je od złego wpływu grup z tzw. marginesu.
Przygotowanie bliższe
6. Obejmuje ono młodzież w szkole ponadgimnajalnej. Na tym etapie główną rolę odgrywają: rodzina, szkoła z jej systemem wychowawczym, programy katechetyczne, formacja duchowa w parafii oraz przynależność do grup rówieśniczych.
Jan Paweł II naucza, że ?Przygotowanie bliższe (?) stanowi bardziej specyficzne przygotowanie do sakramentów, niejako do ponownego ich odkrycia. Ta odnowiona katecheza przygotowujących się do małżeństwa jest ze wszech miar konieczna do tego, aby sakrament był sprawowany i przeżywany w należytym usposobieniu moralnym i duchowym? (FC 66).
Celem tej fazy przygotowania do małżeństwa jest:
? pogłębienie wiedzy o małżeństwie i rodzinie z krytyczną oceną fałszywych teorii i poglądów,
? przygotowanie do wspólnotowego życia w rodzinie, do odpowiedzialności i współpracy, do kształtowania moralnych oraz religijno-społecznych postaw,
? wprowadzenie w głębsze życie sakramentalne i liturgiczne,
? poznanie zasad odpowiedzialnego rodzicielstwa i metod naturalnego planowania rodziny (PSM 17).
7. W rodzinie
Rodzina jest wspólnotą przygotowującą do życia dorosłego na każdym etapie rozwoju człowieka. Powinno się ukazywać młodym ludziom ideał życia małżeńskiego i rodzinnego, uczyć szacunku dla ludzkiej płodności, wierności, uczciwości. Rodzice powinni podejmować z dziećmi tematy dotyczące małżeństwa i rodziny tj. ludzka płodność, szacunek dla życia człowieka od poczęcia do naturalnej śmierci, umiejętność rozwiązywania problemów, odpowiedzialność za relacje między ludźmi, angażowanie w różne formy życia społecznego i religijnego.
8. W szkole
Na tym etapie edukacji są realizowane tematy, zagadnienia dotyczące małżeństwa i rodziny. Powinno być zwieńczone otrzymaniem stosownego zaświadczenia o ukończonym przygotowaniu bliższym do małżeństwa[1]. To zaświadczenie nie może być traktowane jako nauki przedślubne czy kurs przedmałżeński. Należy zaznaczyć, że upoważnia ono do dalszej formacji przedmałżeńskiej na etapie bezpośrednim, które jest organizowane po zaręczynach i zgłoszeniu zamiaru zawarcia małżeństwa proboszczowi miejsca.
9. W parafii
Równolegle do katechezy szkolnej należy organizować spotkania duszpasterskie z młodzieżą ponad gimnazjalną w parafii zamieszkania.
Komisja Wychowania Katolickiego wraz z Radą ds. Rodziny przygotowała ?Program katechezy parafialnej młodzieży szkół ponadgimnazjalnych?[2]. Ma on na celu: kształtowanie wiary, pomoc w rozpoznaniu i podjęciu swego powołania, a także przekazanie gruntownej wiedzy na temat ludzkiej płciowości, miłości oraz chrześcijańskiej wizji małżeństwa i rodziny.
W Diecezji Radomskiej 12 listopada 2004 roku wydana została przez biskupa Zygmunta Zimowskiego instrukcja normująca ten etap przygotowania do małżeństwa.
Wobec wielu problemów zagrażających małżeństwu i rodzinie podejmuje się trud jak najskuteczniejszego oddziaływania na młodzież w parafiach niezależnie od katechizacji szkolnej, szczególnie w okresie przygotowania do sakramentu bierzmowania. Dzięki temu młodzież po bierzmowaniu bardziej zwiąże się z parafią, a tym samym lepiej przygotuje się do małżeństwa. Parafia miejsca zamieszkania pozwala na uzyskanie odpowiedniego klimatu do duchowego ukształtowania osobowości, czy też ducha liturgicznego, modlitwy, rozmowy o życiu.
Harmonogram pracy z młodzieżą ponadgimnazjalną powinien obejmować 25 spotkań realizowanych przez trzy lata. Program przewiduje po 10 spotkań w klasie I i II, natomiast 5 spotkań w klasie III. Zaleca się, aby były one organizowane raz w miesiącu, najlepiej w małych grupach 15-20 osób. Doskonałą formą jest wspólny dialog, śpiew, dawanie świadectwa, wspólne osiąganie celu.
Spotkania powinny prowadzić specjalnie zespoły pastoralne powołane przez proboszcza. W skład zespołu powinni wejść: duszpasterze na czele z proboszczem, katecheci świeccy, rodzice ? najlepiej ze wspólnot religijnych, doradczynie parafialne. W przypadku mniejszej parafii zespoły pastoralne można tworzyć na płaszczyźnie dekanatów. Na zakończenie tego cyklu spotkań, młodzież powinna otrzymać stosowne zaświadczenie lub dyplom o ukończonej katechizacji przedmałżeńskiej.
W przypadku, gdy nie jest możliwe zorganizowanie spotkań duszpasterskich z według zaleceń Komisji Wychowania Katolickiego oraz Rady ds. Rodziny, należy organizować dla młodzieży spotkania formacyjne w parafii zamieszkania. W ramach spotkań w grupach formacyjnych trzeba podejmować tematy dotyczące życia małżeńskiego i rodzinnego. Należy wykorzystywać nowoczesne środki audiowizualne, zapraszać na spotkania kompetentne osoby. Tę tematykę trzeba także podejmować podczas rekolekcji dla młodzieży, czy rekolekcji parafialnych.
Przygotowanie bezpośrednie
10. Odbywa się ono w okresie bezpośrednio poprzedzającym ślub. Powinno ono rozpocząć się przy zgłoszeniu proboszczowi miejsca zamiaru zawarcia małżeństwa sakramentalnego, przynajmniej 6 miesięcy przed ślubem. Celem tego przygotowania jest zrozumienie sensu ślubu kościelnego oraz dalszego budowania małżeństwa na łasce sakramentu małżeństwa oraz zacieśnianie więzi między narzeczonymi, a po ślubie małżonkami. Na tym etapie w przygotowaniu powinni brać udział obydwoje narzeczonych.
Jan Paweł II naucza, że ?Przygotowanie bezpośrednie do sprawowania sakramentu małżeństwa powinno odbywać się w miesiącach i tygodniach poprzedzających ślub, aby w ten sposób nadać nowe znaczenie, nową treść i nową formę tzw. egzaminowi, wymaganemu przez prawo kanoniczne. (?) w zakres treści (?) winno wejść pogłębione poznanie tajemnicy Chrystusa i Kościoła, znaczenia łaski i chrześcijańskiego małżeństwa, jak również przygotowanie do podjęcia czynnego i świadomego udziału w liturgicznym obrzędzie zaślubin?(FC 66).
Papież Franciszek wskazuje, że ?Osoby zaręczone powinny mieć większe wsparcie ze strony wspólnoty parafialnej w przygotowaniu do małżeństwie. Należy im pomagać, aby mogli jak najlepiej rozeznać czym jest miłość i zaangażowanie, czego pragnie od drugiej osoby, jaki typ wspólnego życia chce planować (AL 209). Trzeba im także pomóc wykryć sygnały ostrzegawcze zagrożeń, aby jeszcze przed ślubem mogli znaleźć środki pozwalające stawić im czoło? (AL. 210).
Za bezpośrednie przygotowanie do małżeństwa odpowiadają sami narzeczeni, ich rodziny oraz parafia jednego z narzeczonych.
Przygotowanie bezpośrednie do małżeństwa obejmuje:
? zaręczyny,
? spotkania narzeczonych z duszpasterzem w kancelarii parafialnej celem ustalenia daty i miejsca ślubu,
? spotkania narzeczonych z duszpasterzem w kancelarii parafialnej celem spisania kanonicznego protokołu badania narzeczonych,
? rozmowę sprawdzającą wiedzę religijną narzeczonych,
? wygłoszenie zapowiedzi przedślubnych,
? odbycie bezpośredniej katechizacji przedmałżeńskiej,
? spotkania w parafialnej poradni życia rodzinnego,
? odprawienie dnia skupienia lub rekolekcji dla narzeczonych,
? błogosławieństwo narzeczonych przed ślubem,
? spotkanie z duszpasterzem celem spisania aktu ślubu i wyjaśnienia ewentualnych wątpliwości,
? powiadomienie Urzędu Stanu Cywilnego o zawartym małżeństwie.
11. W rodzinie
Zaręczyny
Obrzęd zaręczyn rozpoczyna okres narzeczeństwa, a tym samym czas bezpośredniego przygotowania do zawarcia małżeństwa. Należy zachęcać narzeczonych do odbycia zaręczyn. Powinny one mieć miejsce przynajmniej 6 miesięcy przed planowanym zawarciem małżeństwa (TIE 32; FC 66). Dzięki nim następuje przedstawienie sobie rodzin narzeczonej i narzeczonego, omówienie technicznych kwestii związanych z organizacją ślubu i wesela. Kulminacyjnym punktem zaręczyn powinno być nałożenie pierścionka zaręczynowego oraz błogosławieństwo narzeczonych przez rodziców. Duszpasterze winni wyjaśnić chrześcijański sens zaręczyn. Zaręczyny powinny mieć oprawę obrzędu religijnego i wspólnej modlitwy (KPK 1062). Warto zachęcić do udziału we Mszy św. w dniu zaręczyn. Zaręczyny mają mobilizować narzeczonych do zachowania czystości przedmałżeńskiej oraz wzajemnego szacunku dla siebie i swoich rodzin.
Błogosławieństwo przez rodziców w dniu ślubu
Zaleca się, aby przed wyruszeniem do kościoła, gdzie będzie sprawowana liturgia ślubu, miało miejsce błogosławieństwo narzeczonych przez swoich rodziców w domu rodzinnym. W tym celu należy przygotować wodę święconą z kropidłem, krzyż, obraz lub figurę patronów narzeczonych. Obrzęd składa się z prośby narzeczonych o błogosławieństwo, modlitwa nad nimi, błogosławieństwo rodziców, ucałowanie krzyża i pokropienie wodą święconą. Obrzęd ten jest odpowiednim wprowadzeniem do liturgii sakramentu małżeństwa.
Przygotowanie przyjęcia weselnego
Cała rodzina: rodzice, rodzeństwo, przyjaciele powinni zaangażować się w przygotowanie przyjęcia weselnego. Trzeba zadbać o właściwy wystrój lokalu, zatroszczyć się o jak najlepsze przyjęcie gości weselnych, pamiętać o właściwym doborze zabaw i tradycji weselnych.
12. W parafii
12.1.Spotkanie narzeczonych z duszpasterzem w kancelarii parafialnej
Miejscem przygotowania bezpośredniego jest parafia stałego lub tymczasowego zamieszkania narzeczonej lub narzeczonego (KPK 1063). Zaleca się, aby podkreślać więzi z parafią, w której były przyjmowane inne sakramenty. W uzasadnionych przypadkach należy uzyskać stosowne pozwolenie na ślub poza miejscem zamieszkania zwane licencją. Licencję wystawia się po sporządzeniu protokołu, wygłoszeniu zapowiedzi oraz odbytej katechizacji przedślubnej.
Przynajmniej pół roku przed ślubem narzeczeni powinni powiadomić duszpasterza o zamiarze zawarcia małżeństwa i o miejscu ślubu. Duszpasterz zapisuje w odpowiednim kalendarzu datę i godzinę ślubu. Wstępnie omawia z narzeczonymi harmonogram przygotowania do małżeństwa. Informuje ich o wszystkich wymaganiach ze strony parafii dotyczących przygotowania do ślubu oraz przebiegu samej uroczystości zaślubin.
12.2.Ustalenie czasu i miejsca ślubu
Ślub powinien odbyć się w parafii zamieszkania jednego z narzeczonych, gdzie był spisany protokół kanonicznego badania narzeczonych. W uzasadnionych przypadkach należy uzyskać stosowne pozwolenie na ślub poza miejscem zamieszkania zwane licencją. Nie dopuszcza się sprawowania obrzędów zawarcia małżeństwa poza świątynią.
Małżeństwo można zawierać w każdym czasie. Gdyby narzeczeni chcieli zawrzeć małżeństwo w Wielkim Poście lub w piątek, duszpasterz powinien ich pouczyć o szczególnym charakterze okresu Wielkiego Postu i przypomnieć o obowiązku powstrzymania się od hucznych zabaw oraz o poproszeniu biskupa o udzielenie dyspensy od pokarmów mięsnych w piątek.
12.3.Sporządzenie protokołu kanonicznego badania narzeczonych na urzędowym formularzu
Podczas spotkania duszpasterza z narzeczonymi należy potwierdzić tożsamość narzeczonych, stwierdzić ich dobrowolność decyzji zawarcia małżeństwa oraz wykluczyć ewentualne przeszkody kanoniczne. W tym celu należy przedłożyć odpowiednie dokumenty:
? dokument stwierdzający tożsamość,
? aktualną metrykę chrztu (nie starszą niż sześć miesięcy od daty ślubu) zawierającą informacje o przyjętym sakramencie bierzmowania i stanie wolnym narzeczonych. Jeżeli któreś z narzeczonych nie przystąpiło do sakramentu bierzmowania, należy umożliwić przyjęcie tego sakramentu,
? dyplom lub zaświadczenie o ukończonym przygotowaniu bliższym do małżeństwa,
? zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa (pobierane w Urzędzie Stanu Cywilnego ważne sześć miesięcy od daty wydania),
W szczególnych okolicznościach wymagane są dodatkowe dokumenty:
? dyspensa ordynariusza od przeszkody wieku czy innych przeszkód,
? dokument stwierdzający nieważność poprzedniego małżeństwa w przypadku osób, które wcześniej żyły w małżeństwie,
? dokument śmierci współmałżonka w przypadku wdów i wdowców.
Badanie kanoniczne polega na wypełnieniu protokołu przez odnotowanie odpowiedzi uzyskanych podczas przeprowadzonej rozmowy osobno z każdą ze stron. Celem rozmowy jest badanie, czy między narzeczonymi nie zachodzą przeszkody do zawarcia małżeństwa oraz wady zgody małżeńskiej, a także zdobycie informacji czy narzeczeni pragną zawrzeć małżeństwo według nauki Kościoła Katolickiego.
W czasie spisywania protokołu kanonicznego badania narzeczonych wręcza się im tzw. ?Wyprawkę dla narzeczonych?. Składa się ona z dwóch książek: Liturgia sakramentu małżeństwa, Kiedy jestem płodna oraz filmu Podstawy rozpoznawania płodności. Służy ona lepszemu przygotowaniu do ślubu - zrozumieniu liturgii ślubu oraz poznaniu podstaw ludzkiej płodności. Wyprawka powinna być przedstawiona i omówiona przez duszpasterza oraz przez doradczynię parafialną.
Na tym spotkaniu należy z narzeczonymi omówić sprawy organizacyjne tj: udział w celebracji zaślubin innych kapłanów, oprawa muzyczna uroczystości ślubnej, dekoracja świątyni, czynny udział w liturgii ślubu.
12.4.Katechizacja przedślubna
Katechizacja narzeczonych jest nieodłącznym elementem dobrej formacji narzeczonych. Nie należy jej mylić ani utożsamiać z katechezami w ramach bliższego przygotowania do małżeństwa.
Katechezy przedmałżeńskie rozpoczynają się po zgłoszeniu przez narzeczonych zamiaru zawarcia małżeństwa w kancelarii parafialnej. Odpowiedzialność za ich przeprowadzanie spoczywa na duszpasterzu. Żadne okoliczności nie mogą go z tego obowiązku zwolnić.
Spotkania formacyjne w ramach katechizacji narzeczonych powinny odbywać się w parafii zamieszkania jednego z narzeczonych lub w ramach dekanatu. W ramach katechezy przewiduje się 10 spotkań. Miejsce spotkań powinno być łatwo dostępne, ogrzewane, czyste, wyposażone w odpowiednią liczbę krzeseł, ławek, pomoce audiowizualne. Spotkania powinny być prowadzone metodami warsztatowymi, umożliwiającymi narzeczonym aktywny udział w spotkaniach. Spotkania powinna prowadzić odpowiednio dobrany zespół pastoralny: duszpasterz, doradca życia rodzinnego, doświadczona para małżeńska, terapeuta, psycholog, lekarz. Spotkania powinny być prowadzone systemem cyklicznym, cztery razy w roku. Na zakończenie narzeczeni powinni uczestniczyć w dniu skupienia dla narzeczonych w jednym z sanktuariów maryjnych Diecezji Radomskiej. Udział w katechizacji przedślubnej powinien być potwierdzony podpisem prowadzącego dane spotkanie w odpowiednim indeksie. Indeksy przedstawia się duszpasterzowi przed ślubem, przy spisywaniu aktu zawarcia małżeństwa. Katechezy powinny być przeprowadzone nie częściej niż jedna w tygodniu.
W wyjątkowych sytuacjach, gdy ze względów czasowych nie jest możliwe odbycie 10 spotkań w ramach katechizacji przedmałżeńskiej należy narzeczonych przygotować indywidualnie, sprawdzić ich wiedzę i wystawić stosowne zaświadczenie, które należy dołączyć do protokołu.
Wśród zalecanych tematów należy poruszyć:
1. Powołanie do życia w małżeństwie i rodzinie;
2. Poznanie siebie w narzeczeństwie;
3. Zamysł Boga względem małżeństwa i rodziny;
4. Aspekt prawny zawarcia;
5. Małżeństwo jako sakrament;
6. Liturgia ślubu;
7. Rozwój i zagrożenia miłości małżeńskiej;
8. Etyka życia małżeńskiego;
9. Rodzina Kościołem domowym;
10. Zasady funkcjonowania małżeństwa i rodziny.
12.5.Rozmowa sprawdzająca wiedzę religijną narzeczonych
Duszpasterz przygotowujący do zawarcia małżeństwa powinien mieć pewność, że narzeczeni posiadają wiedzę dotyczącą katolickiego rozumienia małżeństwa, jego świętości, o obowiązkach wobec siebie i dzieci oraz odznaczają się odpowiednią formacją w tym zakresie. Kapłan własnym nazwiskiem poświadcza, że są odpowiednio przygotowani do ślubu. Do małżeństwa powinny być dopuszczone osoby odpowiednio przygotowane. Służy temu weryfikacja wiedzy i postaw narzeczonych (FC 66).
Duszpasterz nie może dopuszczać do zawarcia małżeństwa sakramentalnego nieprzygotowanych narzeczonych. Jeżeli narzeczeni nie mają odpowiedniej wiedzy o chrześcijańskim rozumieniu małżeństwa i rodziny, nie akceptują zasad odpowiedzialnego rodzicielstwa, powinien odmówić błogosławienia takiego małżeństwa.
12.6.Spotkania w Katolickiej Poradni Rodzinnej
Staranne przygotowanie bezpośrednie do małżeństwa wymaga od duszpasterza skierowania narzeczonych do spotkań z doradcą życia rodzinnego w parafialnej poradni rodzinnej (KPK 1066-1067). Narzeczeni są zobowiązani do uczestnictwa w trzech spotkaniach w parafialnej poradni rodzinnej (DDR 31). W ramach spotkań narzeczonych w parafialnej poradni rodzinnej należy poruszyć następujące tematy:
1. Zachwyt nad ludzką płodnością;
2. Cud poczęcia nowego życia,
3. Wartość metod naturalnych a szkodliwość antykncepcji.
Podczas spotkań z doradcą życia rodzinnego, narzeczeni powinni zostać uświadomieni o odpowiedzialności za wzajemną miłość i przekazywanie życia, otrzymać wiedzę o szkodliwości i niedopuszczalności antykoncepcji, środków poronnych i sztucznego zapłodnienia oraz nabyć umiejętność stosowania naturalnych metod rozpoznawania płodności (DDR 31). Udzielone porady powinny być zakorzenione w realiach życiowych, podparte solidną wiedzą ze strony doradców życia rodzinnego (por. AL 211). W razie potrzeby należy udzielić narzeczonym porady, gdzie mogą udać się w razie sytuacji trudnych tj. niemoc płciowa, niezgodność grupy krwi, poradnictwa związanego z uzależnieniami. Spotkania z doradcą życia rodzinnego powinny być udokumentowane na specjalnych zaświadczeniach i dołączone do protokołów kanonicznego badania narzeczonych.
12.7.Wygłoszenie zapowiedzi przedślubnych
Małżeństwo zawierane w Kościele nie jest sprawą prywatną narzeczonych i każde zamierzone małżeństwo należy podać do publicznej wiadomości (KPK 1069)
W parafiach zamieszkania narzeczonych należy wygłosić dwie zapowiedzi przedślubne. Głoszenie zapowiedzi ma na celu badanie stanu wolnego narzeczonych i wykluczenie ewentualnych przeszkód. Obowiązek wygłoszenia zapowiedzi spoczywa na proboszczu stałego lub tymczasowego miejsca zamieszkania każdej ze stron (TIE 94).
Istnieją trzy sposoby wygłoszenia zapowiedzi. Pierwszym jest umieszczenie zapowiedzi w gablocie na piśmie, tak aby było widoczne dla wszystkich przynajmniej przez dwie niedziele lub niedzielę i święto nakazane. Drugą formą jest wygłoszenie zapowiedzi podczas niedzielnych Mszy św. lub w niedzielę i święto nakazane. Trzecim sposobem jest głoszenie zapowiedzi w Kościele , a następnie umieszczenie ich w gablocie na niedzielę i święto nakazane. W uzasadnionych przypadkach ordynariusz miejsca może zwolnić z obowiązku wygłoszenia zapowiedzi (TIE 95).
Jeśli zapowiedzi były głoszone poza parafią, w której było badanie kanoniczne, należy w stosownym czasie zgłosić się po odbiór odpowiedniego dokumentu. Powinien on zawierać adnotację o wygłoszonych zapowiedziach. Zaświadczenia o wygłoszonych zapowiedziach powinny być dołączone do protokołu kanonicznego badania narzeczonych.
12.8.Spowiedź przedślubna
Celem bezpośredniego przygotowania narzeczonych do zawarcia małżeństwa jest doprowadzenie ich do pojednania z Bogiem, z samym sobą i z Kościołem. Służy temu sakrament pokuty i pojednania. W ramach bezpośredniego przygotowania do małżeństwa narzeczeni powinni odbyć dwie spowiedzi przedślubne: pierwsza na początku przygotowania, a druga bezpośrednio przed zawarciem małżeństwa. Zaleca się, aby pierwsza spowiedź miała charakter spowiedzi generalnej, która pozwoli lepiej ocenić stan duchowego rozwoju, poznać własne braki przed wejściem w nowy etap życia.
Spowiednik powinien pomóc penitentowi w szczerym wyznaniu grzechów i pouczyć go w wejściu w nowy etap życia i odpowiedzialności za przyszłe małżeństwo. Sakrament pokuty jest sposobem na osiągnięcie doskonałości życia małżeńskiego (DDR 32).
W przypadku wspólnego zamieszkania narzeczonych przed ślubem lub gdy są po ślubie cywilnym trzeba ich zachęcić do czystości przedmałżeńskiej i zaproponować jedną spowiedź przedślubną w ostatnich dniach przed ślubem.
Zaświadczenia o odprawionych spowiedziach powinny być dołączone do protokołu kanonicznego badania narzeczonych.
12.9.Odprawienie dnia skupienia lub rekolekcji dla narzeczonych
Narzeczeni powinni być skierowani do odbycia dnia skupienia w jednym z sanktuariów maryjnych Diecezji Radomskiej (PZMR 41). Sanktuarium jest miejscem świętym, w którym narzeczeni mogą powierzyć swoje przyszłe małżeństwo Panu Bogu przez pośrednictwo Matki Bożej.
W Diecezji Radomskiej dni skupienia organizowane są cztery razy w roku: II sobota Wielkiego Postu, III sobota maja, II sobota września oraz I sobota Adwentu. Za organizację dni skupienia odpowiadają dekanalni duszpasterze rodzin oraz kustosze sanktuariów. W programie dnia skupienia powinien mieć miejsce rachunek sumienia z możliwością spowiedzi, konferencja, adoracja Najświętszego Sakramentu, Msza św. z homilią, świadectwo doradczyni lub małżeństwa, czas na wymianę poglądów między samymi narzeczonymi. Uczestnictwo w dniu skupienia powinno być obowiązkowe i udokumentowane podpisem i pieczęcią kustosza i dostarczone do parafii, w której jest prowadzone badanie kanoniczne.
12.10. Rekolekcje w formie spotkań weekendowych.
Należy także zaproponować narzeczonym udział w rekolekcjach dla narzeczonych. Powinny być one dobrze przygotowane i przeprowadzone w możliwie najlepszy sposób przez specjalny zespół osób, w skład którego wchodzą m.in. kapłan, doradca życia rodzinnego, psycholog, doświadczona para małżeńska, lekarz.
Spotkania weekendowe mogą zastąpić katechizację przedmałżeńską po uwzględnieniu następujących warunków:
? narzeczeni powinni uczestniczyć przynajmniej w dwóch spotkaniach weekendowych obejmujących całość tematyki przedstawionej w punkcie 12.4 ? Katechizacja przedślubna;
? program i tematyka spotkań weekendowych została zaakceptowana przez duszpasterza rodzin Diecezji Radomskiej;
? spotkania z narzeczonymi powinny być prowadzone różnymi metodami tj. wykład, konferencje, warsztaty.
Weekendowe przygotowanie do małżeństwa nie może zastępować przygotowania bliższego, ani spotkań z duszpasterzem parafialnym oraz spotkań z doradcą życia rodzinnego. Ta forma przygotowania powinna być odnotowana w protokole kanonicznego badania narzeczonych.
12.11. Spotkania z duszpasterzem celem spisania aktu ślubu i wyjaśnienia ewentualnych wątpliwości
Akt ślubu spisuje się w parafii, gdzie będzie miał miejsce ślub. W uzgodnionym terminie do kancelarii parafialnej zgłaszają się narzeczeni wraz ze świadkami ślubu, przynosząc zaświadczenia o odbytej spowiedzi przedślubnej, wygłoszonych zapowiedziach, odbytej katechizacji wraz z dniem skupienia, dowodami osobistymi. Świadkami powinny być osoby pełnoletnie, bez względu na narodowość, wyznanie, płeć. Do podpisania aktu ślubu winni wykazać się dowodami osobistymi.
Przy zawarciu sakramentu małżeństwa narzeczeni składają w kancelarii ofiarę pieniężną na utrzymanie osób pracujących w parafii, w tym księży, organisty i zakrystianina. Narzeczeni nie ponoszą kosztów związanych z przygotowaniem do małżeństwa.
12.12. Powiadomienie Urzędu Stanu Cywilnego o zwarciu małżeństwa
Duchowny asystujący przy zawieraniu małżeństwa, powinien dopilnować, aby sporządzono ?Zaświadczenie o zawarciu małżeństwa?, czyli wypełnienie drugiej strony ?Zaświadczenia?, które przynieśli narzeczeni z Urzędu Stanu Cywilnego. Powinno być sporządzone w trzech jednakowo brzmiących egzemplarzach, opatrzone pieczęcią parafialną, podpisem duchownego, przed którym zawierano małżeństwo, podpisami nowożeńców i dwóch świadków. Przed upływem pięciu dni proboszcz parafii, na terenie, której było zawarte małżeństwo jest zobowiązany dostarczyć jeden egzemplarz do urzędu stanu cywilnego, drugi egzemplarz przekazuje narzeczonym, a trzeci zostawia w kancelarii parafialnej.
Fakt zawarcia małżeństwa należy niezwłocznie odnotować w księdze zaślubionych i w księdze ochrzczonych, a jeżeli byli ochrzczeni w innej parafii należy przesłać do tej parafii prośbę o dokonanie adnotacji ślubu przy akcie chrztu (KPK 1121-1122).
12.13. Sytuacje wyjątkowe
W przypadku trudności w odbyciu przez narzeczonych 10 spotkań, można zorganizować spotkania weekendowe w ramach parafii, dekanatu czy miasta. Zaleca się, aby te katechezy kończyły się odbyciem dnia skupienia dla narzeczonych. Nie powinno się ulegać naciskom narzeczonych na brak czasu do przygotowania do małżeństwa. W wyjątkowych sytuacjach trzeba ich przygotować do małżeństwa indywidualnie przez osobiste rozmowy, podanie lektury i sprawdzenie stanu zdobytej wiedzy (DDR 34).
W uzasadnionych sytuacjach duszpasterz może przeprowadzić indywidualną formę przygotowania do małżeństwa. Może to uczynić przez podanie odpowiedniej lektury i osobistą rozmowę z narzeczonymi. Innym sposobem jest skierowanie ich na rekolekcje czy spotkania weekendowe. W przypadku narzeczonych mieszkających poza granicami Polski, trzeba ich skierować do ośrodków duszpasterstwa polskiego i polskich misji katolickich poza granicami kraju. Taka forma przygotowania powinna być poświadczona stosownym dokumentem i dołączona do protokołu przedślubnego (DDR 34).
Należy zachęcać narzeczonych do organizowania wesel bezalkoholowych. Trzeba także zwracać uwagę, aby zabawy weselne miały charakter zgodny z chrześcijańskim systemem wartości.
Podsumowanie
Dobre przygotowanie do małżeństwa daje podstawy do trwałości związku małżeńskiego. Jest więc sprawą niezwykle pilną z racji zwiększającej się liczby rozwodów oraz niedojrzałego podejścia do odpowiedzialnego rodzicielstwa. Potrzebę takiej formacji zwiększa fakt laicyzacji społeczeństwa, przesunięcia akcentu na sprawy ekonomiczne oraz podważanie etycznych zasad chrześcijańskich. Dlatego zarówno duszpasterze jak i sami narzeczeni powinni odkrywać wartość sakramentu małżeństwa i odbyć odpowiednie przygotowanie (SPMR 98).
Wykaz skrótów:
AL Franciszek. Adhortacja apostolska Amoris Laetitia
DDR Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin
DOK Dyrektorium Katechetyczne Kościoła Katolickiego w Polsce
FC Jan Paweł II. Adhortacja apostolska Familiaris Consortio
KDK Konstutucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et
spes
KKK Katechizm Kościoła Katolickiego
KPK Kodeks Prawa Kanonicznego
PSM Papieska Rada ds. Rodziny. Przygotowanie do Sakramentu Małżeństwa
PŻMR Powołanie do życia w małżeństwie i rodzinie
SPMR Służyć prawdzie o małżeństwie i rodzinie
TIE Trzecia instrukcja episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa
w Kościele katolickim (13.XII.1989)
Bibliografia:
Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin (1.V.2003). Warszawa 2003.
Dyrektorium Katechetycznego Kościoła Katolickiego w Polsce (20.VI.2001). Kraków 2002.
Franciszek. Amoris Laetitia. Adhortacja apostolska o miłości w rodzinie (19.III.2016). Kraków 2016.
Jan Paweł II. Familiaris consortio. Adhortacja apostolska o zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym (22.XII.1981). W Posoborowe dokumenty Kościoła Katolickiego o małżeństwie i rodzinie. T. I s. 133-238.
Katechizm Kościoła Katolickiego. Poznań 1994.
Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes. W: Sobór Watykański II. Konstytucje. Dekrety. Deklaracje. Tekst łacińsko-polski. Poznań 1968 s. 811-987.
Kodeks Prawa Kanonicznego. Poznań 1994.
Powołanie do życia w małżeństwie i rodzinie. W: II Polski Synod Plenarny (1991-1999). Poznań 2001.
Program katechezy parafialnej młodzieży szkół ponadgimnazjanych. Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, Rada do Spraw Rodziny Konferencji Episkopatu Polski. Kraków 2004.
Przygotowanie do Sakramentu Małżeństwa Papieskiej Rady ds. Rodziny (13.V.1996). W: Posoborowe dokumenty Kościoła Katolickiego o małżeństwie i rodzinie. T. II s. 389-425.
Służyć prawdzie o małżeństwie i rodzinie (Konferencja Episkopatu Polski 07.10.2009). Warszawa 2009.
Trzecia instrukcja episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia małżeństwa w Kościele katolickim (13.XII.1989). Kraków 1990.