Wobec burzliwych przemian we współczesnym świecie, mających negatywny wpływ na rodzinę, potrzebuje ona silnego wsparcia ze strony Kościoła. Z racji zagrożeń niebezpiecznych dla małżeństwa i rodziny tj. błędne pojmowanie małżeństwa i rodziny, wprowadzanie wolnych związków jako alternatywnych form życia mężczyzny i kobiety, legalizacja małżeństw osób tej samej płci, podważanie istotnych przymiotów rodziny, a szczególnie nierozerwalności, sakramentalności, wzrastająca liczba rozwodów, antykoncepcja, aborcja, uciekanie się do sterylizacji, istnieje ogromna potrzeba troski duszpasterskiej nad małżeństwami i rodzinami.

Troska o wspólnotowy wymiar rodziny

Rodzina jest wspólnotą osób: mężczyzny i kobiety jako małżonków, rodziców, dzieci i krewnych. Pierwszym jej zadaniem jest wierne przeżywanie prawdziwej komunii osób (por. FC 18). Wspólnotowy charakter małżeństwa i rodziny podkreśla Sobór Watykański II: ?człowiek, będąc jedynym na ziemi stworzeniem, którego Bóg chciał dla niego samego, nie może odnaleźć się w pełni inaczej, jak tylko poprzez bezinteresowny dar z samego siebie? (KDK 24). Wspólnota rodzinna jest odbiciem Trójcy Świętej. Jak poszczególne osoby boskie wzajemnie się przenikają, tak w małżeństwie i rodzinie następuje wzajemne uzupełnianie się i dopełnianie. Człowiek może w pełni się rozwijać i spełniać we wspólnocie. Stworzony na wzór i podobieństwo Pana Boga, jest wezwany do szczególnej komunii ze Stwórcą, a także do tworzenia relacji międzyludzkich, z których najważniejsze są małżeństwo i rodzina[1].

Podstawowa wspólnota powstaje i rozwija się między samymi małżonkami i jest oparta na miłości małżeńskiej. Komunia małżeńska wyraża się szczególnie przez współżycie małżeńskie i realizuje się na poziomie ciał, uczuć, umysłów, ducha. To zjednoczenie cielesne, charakteryzujące się wiernością i nierozerwalnością jest otwarte na przyjęcie nowego życia (por. FC 14). Dzięki poczęciu i narodzeniu dziecka powstają nowe relacje rodzicielskie - ojcostwa i macierzyństwa. Komunia małżeńska i rodzinna wyraża się przez ciągłe rozwijanie miłości małżeńskiej, przekazywanie życia, wychowanie dzieci, kształtowanie ducha ofiary, troskę o osoby starsze w rodzinie.

W ramach troski duszpasterskiej należy wspierać małżeństwa i rodziny w realizacji ich wspólnotowego charakteru. Należy przypominać małżonkom o obowiązku pogłębiania wzajemnej miłości. W tym celu należy organizować dla małżeństw rekolekcje, spotkania, warsztaty. W homiliach, katechezie należy poruszać tematy ukazujące piękno małżeństwa i rodziny. Dobrą formą pomocy jest kierownictwo duchowe małżonków oraz specjalistyczne poradnictwo rodzinne (zob. DDR 37-44).

Troska o sakramentalny charakter małżeństwa

Małżeństwo chrześcijan jest przymierzem, przez które mężczyzna i kobieta tworzą wspólnotę całego życia, skierowaną ze swej natury ku dobru małżonków oraz zrodzeniu i wychowaniu potomstwa. To przymierze zostało przez Chrystusa podniesione do godności sakramentu (KPK kan. 1055 §1; KKK 1617)[2]. Instytucja małżeństwa pochodzi od Pana Boga, który wpisał w naturę mężczyzny i kobiety powołanie do miłości i tworzenia komunii osób (KDK 48). Ze względu na podważanie chrześcijańskiego rozumienia małżeństwa podkreślanie jego sakramentalnego charakteru jest jednym z ważniejszych zadań duszpasterstwa rodzin.

Sakramentalność małżeństwa była zawsze przedmiotem nauczania Kościoła. Jako dogmat i prawda wiary została ostatecznie zdefiniowana na Soborze Trydenckim (1545-1563). Ojcowie soboru ogłosili, że małżeństwo jest sakramentem i ma taką samą skuteczność łaski, jak pozostałe sakramenty. Ta prawda została potwierdzona na Soborze Watykańskim II, że przez sakrament małżeństwa Chrystus ?wychodzi naprzeciw chrześcijańskim małżonkom [?] i pozostaje z nimi nadal po to, aby jak On miłował Kościół i wydał za niego siebie samego, również małżonkowie, przez obopólne oddanie się sobie, miłowali się wzajemnie w trwałej wierności? (KDK 48)[3].

W sakramencie małżeństwa małżonkowie otrzymują od Chrystusa łaskę, przeznaczoną dla udoskonalania ich miłości i umocnienia ich w nierozerwalnej jedności. Łaska ta pomaga im w znoszeniu trudów małżeństwa, wzajemnym oddaniu i szacunku, w rozwoju miłości oraz chrześcijańskim wychowaniu potomstwa (KKK 1642)[4].

Z sakramentalności małżeństwa wynikają zasadnicze cele małżeństwa. Są nimi: dobro samych małżonków oraz zrodzenie i wychowanie potomstwa. Powinny być traktowane równorzędnie i nierozdzielnie (KDK 50). Dobro małżonków to wartości, które pomagają głębiej przeżywać komunię małżeńską. W tym określeniu zawierają się takie wartości jak: intymne pożycie małżonków, jedność fizyczna i duchowa, wzajemna pomoc, doskonalenie osobowości małżonków oraz ich uświęcenie. Drugi cel małżeństwa, którym jest zrodzenie i wychowanie potomstwa dotyczy otwartości na przekazanie życia i przyjęcie potomstwa w małżeństwie (KDK 50; FC 14, 28; KKK 2378). Ten cel jest realizacją Bożego zamysłu względem małżeństwa: ?Bądźcie płodni i rozmnażajcie się? (Rdz 1,28). Płodność małżeńska wyraża się przez zrodzenie, ale także wychowanie potomstwa. Rodzice, jako pierwsi wychowawcy, rozwijają w swoich dzieciach zdolności fizyczne, psychiczne, społeczne, moralne i religijne. Wychowanie ma zmierzać w kierunku ostatecznego celu człowieka, którym jest jego zbawienie.

Troszcząc się o świętość małżeństwa należy zapraszać małżonków do udziału w rekolekcjach, dniach skupienia, na których będą mogli pogłębiać więź małżeńską. Ponadto trzeba zachęcać małżeństwa do wstępowania w ruchy i wspólnoty religijne o charakterze małżeńskim i rodzinnym. Ważną sprawą jest także właściwe ukazywanie sensu współżycia małżeńskiego, które jest jednocześnie wyrazem miłości małżeńskiej oraz zmierza do poczęcia nowego życia. Ważną sprawą jest nauka naturalnych metod planowania rodziny. Istotną rolę powinny odgrywać tu poradnie rodzinne (DDR 39).

Troska o ludzkie życie

W dzisiejszych czasach, gdy na różne sposoby podważa się wartość ludzkiego życia, należy dołożyć wszelkich starań, aby szczególnie troszczyć się o ochronę życia ludzkiego od poczęcia do naturalnej śmierci, niezależnie od stanu i stadium rozwoju, w którym się ono znajduje. Kościół naucza, że życie ludzkie jest święte i nienaruszalne w każdej chwili jego istnienia (EV 61). Troska o życie realizuje się przez podkreślanie wartości życia poczętego, zagrożonego aborcją oraz wartość życia chorego i człowieka podeszłym wieku zagrożonego eutanazją[5].

Ochrona życia jest podstawowym obowiązkiem Kościoła, realizowaną w ramach Duszpasterstwa rodzin.

Troska o życie poczęte

Życie ludzkie jest święte i nienaruszalne w każdej chwili jego trwania, także w fazie prenatalnej (EV 61). Troska o życie dzieci nienarodzonych jest podstawowym obowiązkiem duszpasterstwa rodzin (FC 28). Powinna przejawiać się przez przeciwstawianie się kulturze śmierci promującej antykoncepcję, aborcję, techniki sztucznej prokreacji oraz badania nad ludzkim embrionem.

Życie dziecka - owoc płodnej miłości małżonków, powinno być chronione od momentu poczęcie poprzez kolejne etapy jego rozwoju. Szczególnie należy chronić je na etapie życia prenatalnego ze względu na obraz Boży jaki nosi w sobie (por. FC 28) oraz całkowitą jego bezbronność (por. EV 58). Kościół niezmiennie stoi na stanowisku, że życie ludzkie pochodzi bezpośrednio od Boga i dlatego jest święte i nienaruszalne.

Należy stanowczo sprzeciwiać się aborcji. Każde przerwanie ciąży jest głęboko sprzeczne z prawem moralnym i samo w sobie stanowi poważne przestępstwo przeciwko życiu ludzkiemu, za które Kościół nakłada karę ekskomuniki (zob. KDK 51; KKK 2270-2272; KPK, kan. 1398; HV 14; EV 61-62; FC 30).

Należy także sprzeciwiać się mentalności antykoncepcyjnej. Wiele środków antykoncepcyjnych prowadzi bezpośrednio do aborcji w najwcześniejszych stadiach rozwoju życia istoty ludzkiej. Antykoncepcja prowadzi do zafałszowania wewnętrznej prawdy miłości małżeńskiej, która ma być płodna czyli otwarta na przekazywanie życia.

Należy przeciwstawiać się różnego rodzaju technikom sztucznej prokreacji. Rozumie się tutaj najczęściej dwa rodzaje ingerencji - sztuczne zapłodnienie oraz sztuczne unasiennienie. Sztuczne zapłodnienie dokonuje się w obrębie narządu rodnego kobiety (in vivo) lub pozaustrojowego (in vitro). Te działania, pozornie służące życiu ludzkiemu, mogą prowadzić do nowych zamachów na życie poczęte.

Należy stanowczo sprzeciwiać się wszelkim technikom sztucznej prokreacji, ponieważ oddzielają prokreację od ludzkiego aktu płciowego oraz przyczyniają się do ryzyka śmierci ludzkich embrionów. Ponadto w celu większej szansy sztucznej prokreacji wytwarza się większą liczbę ludzkich embrionów, które zamraża się, zabija lub wykorzystuje się do celów naukowych. Tym samym życie ludzkie jest traktowane przedmiotowo, gdyż zostaje zredukowane do roli ?materiału biologicznego? (EV 14).

Należy także poddać ocenie moralnej badania prenatalne. Są one moralnie uzasadnione jedynie wtedy, gdy służą ewentualnej terapii i zdrowiu dziecka poczętego (EV 14, 63). Jeżeli mają na celu doprowadzenie do tzw. aborcji eugenicznej (selektywnej), czyli pozbycie się dziecka chorego, są wtedy moralnie niedopuszczalne.

W celu ukazania wartości i świętości życia ludzkiego należy promować wszelkie inicjatywy mające na celu ochronę poczętego życia. Szczególnie należy promować Krucjatę Modlitwy w Obronie Poczętych Dzieci oraz Duchową Adopcję Dziecka Poczętego (DDR 78-79).

Należy popierać wszelkie inicjatywy duszpasterskie w obronie poczętego życia. W ramach parafii, diecezji, ośrodków duszpasterskich należy organizować Dni lub Tygodnie Świętości Życia, wygłaszać prelekcje, organizować konferencje. Wszystkie te inicjatywy przyczynią się do większej świadomości o wartości ludzkiego życia, a jednocześnie dadzą impuls do systematycznej modlitwy w intencji życia ludzkiego.

Należy także wspierać i organizować działania zmierzające do pogłębiania wiedzy na temat godności dziecka w łonie matki. Dobrą okazją są różnego rodzaju spotkania formacyjne, rekolekcje, misje, katechezy dla narzeczonych, spotkania z rodzicami przed I Komunią świętą, rocznicą, bierzmowaniem, konferencje itp. Ponadto należy upowszechniać książki, czasopisma, ulotki, plakaty, strony internetowe, filmy o tematyce pro-life.

Ważną sprawą jest propagowanie i nauczanie naturalnych metod regulacji poczęć, zakładających szacunek dla życia. Zdając sobie sprawę, że wiedza na temat naturalnych metod rozpoznawania płodności jest znikoma, należy zrobić wszystko, aby tę wiedzę rozpowszechniać korzystając z pomocy doradców, par małżeńskich, ekspertów (por. FC 33). Dlatego należy w każdej parafii organizować poradnie rodzinne, które będą szerzyły wiedzę dotyczącą naturalnych metod rozpoznawania płodności.

Należy także wspierać organizacje, ruchy, stowarzyszenia skupiające obrońców życia. W większości są oni zrzeszeni w powstałej w 1992 roku Polskiej Federacji Ruchów Obrońców Życia. Przyczyniają się oni do kształtowania prawa, które chroniłoby życie człowieka od poczęcia do naturalnej śmierci, szanowałoby jego godność, nawiązują kontakt z osobami i organizacjami przeciwnymi prawnej ochronie dziecka poczętego (por. DDR 80).

Troska o życie człowieka chorego i człowieka w podeszłym wieku

Ważnym zadaniem duszpasterstwa rodzin jest ochrona życia człowieka chorego i człowieka w podeszłym wieku. W kulturze euroatlantyckiej starość jest ostatnim etapem ziemskiego życia człowieka. Rozpoczyna się po 65 roku życia. Z jednej strony wyraża się przez dojrzałe i mądre patrzenie na życie, a z drugiej strony jest związane z utratą sił, zdrowia, poczuciem zależności od innych. Dlatego osoby zdrowe, szczególnie w rodzinie, powinny otoczyć szacunkiem osoby w podeszłym wieku oraz dać im należne wsparcie (por. FC 27). Rodzina, dzięki więzom krwi, jest dla chorego najlepszym zabezpieczeniem w starości. Chory w otoczeniu najbliższej rodziny znajduje miłość i wsparcie w obliczu zbliżającej się śmierci, ale także rodzina jednoczy się w obliczu przeżywanego bólu i zbliżającej się śmierci jednego ze swoich członków.

Należy zdecydowanie przeciwstawiać się promowaniu eutanazji, którą proponuje się jako dobrodziejstwo dla człowieka chorego i oszczędzenie choremu cierpienia. Na eutanazję są szczególnie narażone: noworodki z deformacją ciała, osoby poważnie upośledzone, niepełnosprawni, niezdolni do samodzielnego życia starcy, śmiertelnie chorzy, dawcy organów przeznaczonych do przeszczepów (zob. EV 15). W ramach działań duszpasterstwa rodzin należy odważnie demaskować obłudę i zakłamanie zwolenników eutanazji (DDR 70).

Ważnym terenem działania w zakresie ochrony życia człowieka chorego i człowieka w podeszłym wieku jest otoczenie opieką osoby umierające. W obliczu śmierci człowiek chce uporządkować swoje życie oraz dokonać życiowego bilansu. Należy takiego człowieka najpierw wysłuchać, a potem dać mu odpowiednie wsparcie.

Duże znaczenie dla człowieka chorego ma możliwość korzystania z sakramentów świętych. Sakrament pokuty pozwala pojednać się z Bogiem i ludźmi. Sakrament Komunii świętej jest dla chorego wielkim dobrodziejstwem, ponieważ Eucharystia jest pokarmem w drodze do nieba. Chorym trzeba także proponować możliwość skorzystania z sakramentu namaszczenia chorych. W tym sakramencie chorzy jednoczą się z cierpiącym Chrystusem, który daje nadzieję na nowe życie.

Należy także wspierać rodziny opiekujące się chorymi. Często ci ludzie są bardzo zmęczeni fizycznie i psychicznie, przygnębieni, bezradni w obliczu choroby jednego ze swoich członków. Wsparcie duszpasterskie będzie dla nich wielkim wsparciem w trudnych chwilach.

Wsparcie rodziców w wychowaniu dzieci

Rodzina jest podstawowym miejscem katechezy (DOK 255). Rodzice przez przykład życia i słowo są pierwszymi nauczycielami wiary. Kościół spełnia rolę tylko pomocniczą przez przypominanie oraz wspieranie zadania wychowania katolickiego dzieci i młodzieży. Wobec dużych zagrożeń współczesnej rodziny

Posługa parafii wobec małżonków i rodziców

Parafia jest zwyczajnym środowiskiem, w którym rodzi się i wzrasta wiara. Realizuje podstawowe religijne potrzeby człowieka wierzącego. Parafia jest rodziną rodzin. Z tej racji parafia jest szczególnie odpowiedzialna za opiekę nad rodzinami. Opieka ta nie może być jednorazową akcją, ale trwałą i systematyczną formą duszpasterstwa (Pierwsza Instrukcja Episkopatu Polski dla duchowieństwa o przygotowaniu wiernych do sakramentu małżeństwa i o duszpasterstwie rodzin. W: Wiadomości Diecezjalne Lubelskie 43:1969 s. 222). Posługa wobec małżeństw i rodzin w parafii realizowana jest w ramach przygotowania do przyjęcia sakramentów świętych, w ramach przepowiadania słowa Bożego oraz w ramach poradnictwa rodzinnego. Parafia i pracujący w niej duszpasterze mają za zadanie zapraszać rodziców do słuchania słowa Bożego, udziału w Eucharystii, korzystania z sakramentu pokuty i pojednania, celebrowania liturgii życia codziennego, przygotowania i właściwego przeżycia wizyty duszpasterskiej w rodzinie, obchodzenie rocznic, uczestnictwa w pielgrzymkach, rekolekcjach, dniach skupienia, zachowywania dobrych tradycji związanych ze świętami[6].

Formy duszpasterstwo rodzin na szczeblu parafialnym:

?         poradnictwo rodzinne. Spotkania z doradcą życia rodzinnego w parafialnej poradni rodzinnej mają na celu pogłębianie życia małżeńskiego i rodzinnego oraz pomoc w przezwyciężaniu ewentualnych kryzysów małżeńskich. Obok wsparcia psychicznego małżonkowie otrzymają w nich konkretne wsparcie moralne i duchowe, ze wskazaniem na sakramentalny i nierozerwalny charakter małżeństwa.

?         ewangelizacja rodziny: homilie o tematyce rodzinnej, katecheza sakramentalna przed chrztem, I Komunią świętą dziecka, organizowanie jubileuszy małżeńskich i rocznic ślubu, rekolekcje, angażowanie małżonków w ruchy i stowarzyszenia rodzinne, zachęcanie do odbywania pielgrzymek. W ramach przygotowania do przyjęcia sakramentów świętych w rodzinie, należy skierować do małżonków oraz całej rodziny odpowiednią posługę formacyjną. Spotkania mają na celu kształtowanie wiary rodziców, których dzieci przyjmują sakrament chrztu świętego, przystępują do pierwszej Komunii Świętej, czy bierzmowania. Wymienione formy pomocy wspierają rodziców w religijnym przeżywaniu uroczystości rodzinnych, w wychowaniu w wierze ich dzieci. Rodzice, którzy przekazują dzieciom życie, mają obowiązek przekazać im życie nadprzyrodzone.

?         wykorzystanie wizyty duszpasterskiej jako okazji do ewangelizacji rodziny, zwanej kolędą. Wizyta duszpasterska jest doskonałą formą rozmowy z rodzinami o ich życiu, wychowaniu dzieci. Dzięki niej duszpasterz wita w parafii nowe małżeństwa i rodziny, rozmawia o zaangażowaniu małżeństw i rodzin w życiu parafialnym, odwiedza chorych i niepełnosprawnych. Należy wykorzystać wizytę duszpasterską jako dobry środek służący ewangelizacji rodziny. Należy także troszczyć się o zachowanie duszpasterskiego charakteru kolędy i nie traktować jej jako okazji zbiórki pieniędzy,

?         zachęta skierowana do małżonków do systematycznego korzystania z sakramentu pokuty (DDR 53),

?         posługa wobec małżeństw trudnych: bezdzietnych, z dziećmi niepełnosprawnymi, z osobami uzależnionymi,

?         posługa wobec małżeństw nieprawidłowych: wspieranie osób porzuconych przez współmałżonka w podejmowaniu trudu przebaczenia, przez organizowanie spotkań duszpasterskich oraz specjalistycznych poradni, posługa wobec małżeństw niesakramentalnych, zachęcająca je do udziału w pewnych praktykach religijnych, religijnego wychowania potomstwa, zaangażowaniu w różne dzieła dobroczynne,

?         troska o poszanowanie życia od poczęcia do naturalnej śmierci,

?         wspieranie małżeństw i rodzin, będących w trudnej sytuacji materialnej przez konkretną pomoc materialną.

Formacja małżonków i rodziców w grupach i wspólnotach formacyjnych

Po Soborze Watykańskim II w Kościele powstało wiele ruchów, grup stowarzyszeń i wspólnot, które pomagają w dążeniu do świętości osobistej oraz małżeńskiej i rodzinnej. Te wspólnoty proponują program spotkań inny od poradnictwa rodzinnego, psychoterapii czy tradycyjnych rekolekcji. Tutaj małżeństwo jest ukazane całościowo ze wszystkimi przejawami życia małżeńskiego i rodzinnego. W programie formacyjnym ukazuje się małżeństwo w zamyśle Bożym, powołanie małżonków do świętości przez realizację zobowiązań wynikających z przysięgi małżeńskiej. Podstawą tych programów jest życie słowem Bożym, liturgią oraz dawanie świadectwa. Wspólnoty zobowiązują swoich członków do regularnego spotykania się ze słowem Bożym. Słowo Boże jest najwyższym autorytetem w sprawach wiary, moralności i budowania właściwych relacji z Bogiem i w małżeństwie. W formacji członkowie wspólnot zobowiązują się do dialogu małżeńskiego i rodzinnego. Małżonkowie wraz z rodzinami przygotowują się do jak najlepszego przeżywania liturgii, która jest bezpośrednim spotkaniem z Chrystusem w sakramentach świętych. Spotkania formacyjne w grupach mają także na celu dawanie świadectwa o Chrystusie. Te świadectwa dotyczą bezpośrednio życia małżeńskiego i rodzinnego, szczególnie wierności, uczciwości małżeńskiej oraz otwartości na płodność. Ponadto członkowie ruchów zobowiązują się do większego zaangażowania się w działalność parafii w liturgii, działalności charytatywnej.